LIERMAN Aurélie Nyirabikali (ca. 1980)

Biografie

Aurélie Nyirabikali Lierman werd rond 1980 geboren in Rwanda en groeide op in België. Ze studeerde Audiovisuele Kunsten (optie Radio) aan het Rits in Brussel, vervolgens Jazz Zang aan LUCA School of Arts (Lemmens Instituut, Leuven) en ten slotte Compositie en Zang aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag (Nederland). Behalve bij de Haagse docenten Yannis Kyriakides en Martijn Padding volgde ze lessen en masterclasses bij tal van componisten zoals Mayke Nas, Huba de Graaff en Wim Henderickx, maar ook Kaija Saariaho, Alvin Lucier en Steve Reich. Haar vocale vorming bracht haar eveneens bij Phil Minton, Meredith Monk, Claron McFadden, Sidsel Endresen, Jaap Blonk en vele anderen. Doorheen die verschillende opleidingen volgde Lierman bovenal een heel eigen, wat ongewoon parcours. Tegelijk spelen de verschillende aspecten van haar veelzijdige opleiding allemaal een grotere of kleinere rol in haar composities.

Al tijdens haar eerste opleiding aan het Rits ging Lierman snel aan de slag als radiomaakster bij de VRT, waar ze zich kon toeleggen op het maken van documentaires. Na enkele jaren besliste ze om de sprong te wagen en zich volledig te concentreren haar artistieke werk. Sindsdien stippelde ze een succesvol internationaal traject uit dat zich uitstrekt van improvisatie, stemkunst en performance tot installatiekunst, radiokunst en compositie. Die verschillende artistieke activiteiten zijn bovendien sterk met elkaar verweven. Op haar eigen website maakt Lierman zelfs helemaal geen onderscheid tussen de verschillende vormen van creatief werk: vóór ‘voicing’ (haar werk als stemkunstenares) en ‘teaching’ staat ‘creating’ als eerste tabblad. Liermans werklijst vangt aan in 2010. Tussen de eerste werken vallen LOOP (2011) en iota mikro (2012) op. Dat eerste werk is geschreven voor twee tapdancers, geprepareerde dansvloer en tape. Lierman noemt het zelf een sleutelwerk in haar zoektocht op de grens tussen installatie en performance – een terugkerende invalshoek in haar composities. De tapecompositie iota mikro, goed voor een derde prijs van Grand Prix Nova in Boekarest (Roemenië), wordt op haar website omschreven als Liermans ‘sonore geboorteakte’. Het werk is gebaseerd op field recordings van haar geboorteplek in Rwanda en zet daarmee de toon voor veel van haar latere composities.

Liermans werk viel al veelvuldig in de prijzen. KARIAKOO sleepte in 2013 de Sonic Arts Award (Rome) in de wacht. Een jaar later werd Anosmia, een radio-compositie rond het thema van de Rwandese genocide, bekroond op Monophonic 2014 in Brussel. In 2016 kreeg Lierman de Sally and Don Lucas Fellowship van het Montalvo Arts Center in Californië (USA). In 2018 werd ze geselecteerd voor het CTM 2019 Radiolab in Berlijn, in 2019 volgende een nominatie voor de Nederlandse Matthijs Vermeulenprijs.

Lierman werkt samen met collega’s uit diverse genres en met uiteenlopende profielen. Als componiste werkte ze verschillende keren samen met de Nederlandse ensembles Slagwerk Den Haag, Sonolabduo en But What About, maar ook met altvioliste Maya Felixbrodt en percussioniste Marianna Soroka. In België werkte ze onder meer samen met het Ictus ensemble.

Werkbespreking

Doorheen de werkenlijst van Aurélie Nyirabikali Lierman vallen vier kernelementen op die, in verschillende vormen en soms in combinatie met elkaar, de pijlers van haar oeuvre vormen. Eén van die hoekstenen is Liermans achtergrond als radiomaakster, die doorwerkt in het vermogen om haar omgeving op een auditieve manier te documenteren en die documentatie (bijvoorbeeld field recordings) te verwerken tot een betekenisvol artistiek relaas. Het reeds vermelde iota mikro (2012) is hiervan een mooi voorbeeld, dat meteen een tweede pijler aanraakt: Liermans artistieke verkenning van haar geboorteland Rwanda en, bij uitbreiding, landelijk en stedelijk hedendaags Oost-Afrika. Field recording en soundscapes spelen daarbij een cruciale rol, maar staan nooit op zichzelf. Lierman transformeert en verwerkt het ruwe materiaal steeds tot een nieuw verhaal – een rode draad in haar werk waar ze de naam ‘Afrique Concrète’ voor bedacht (naar analogie met de ‘musique concrète’ van Pierre Schaeffer en Pierre Henry, die met bewerkte geluidsopnames pionierden in de beginjaren van de elektronische muziek). Een eerste grootschalige compositie waarin die elementen samenkomen is Anosmia (2013). Dit bijna drie kwartier durende werk heeft de Rwandese genocide uit 1994 als centrale thema en is opgebouwd rond het gedicht Politics Of The Nose van David Mwambari. Lierman reflecteert verder op een vraag die ook in het gedicht naar voor geschoven wordt, namelijk hoe een klein uiterlijk element zoals de vorm en lengte van iemands neus een grens van leven of dood kan trekken, zelfs binnen één familie. In het verlengde daarvan gaat ze op zoek naar de relatie tussen angst, zelfcensuur en de noodzaak om onbevreesd te kunnen spreken. Het sonore materiaal van Anosmia bestaat uit opgenomen gesprekken, tekstfragmenten, field recordings en vocale en instrumentale partijen. Het geheel bestaat enkel als afgewerkte montage, als was het een radio-documentaire of podcast. KARIAKOO, eveneens uit 2013, ligt in dezelfde lijn en is opgevat als een meerstemmig sonoor portret van de buurt Kariakoo in Dar es Salaam, Tanzania.

Terwijl fixed media een substantieel deel van Liermans artistieke productie uitmaakt, komt ook het performatieve prominent naar voor in haar werk. In het bijzonder verkent ze het spanningsveld en de wisselwerking tussen performance en installatie, wat zich vertaalt in een ruim aantal werken die ze omschrijft als ‘performatieve installatie’. In 2019 realiseerde Lierman (Non) Humanism & Animism: Sogokuru. Haar inspiratiebron ligt opnieuw in Rwanda, bij de bijzondere levensloop van haar grootvader, die zijn leefwereld zag evolueren van een traditionele gemeenschap, doorheen kolonisatie, revolutie, onafhankelijkheid, genocide en burgeroorlog, tot de heropgebouwde maar wankele Rwandese maatschappij van vandaag. De uitwerking is evenwel heel anders dan in Anosmia door de sterke performatieve component. De gefixeerde audiolaag, beluisterd in 3D audio door middels van Silent Disco hoofdtelefoons, wordt geflankeerd door een choreografie voor vier live muzikanten (op altviool, klarinet, melodica en een stevig arsenaal slagwerk en bruitage-instrumenten). Dat live aspect vraagt om een heel andere setting dan een fixed media werk (dat bijvoorbeeld als radio-uitzending of installatie wordt gepresenteerd), hetgeen ook een heel andere, ruimtelijke en visuele ervaring voor het publiek met zich meebrengt.

Met een opleiding als radiomaakster en zangeres mag het niet verwonderen dat de stem de vierde pijler van Liermans werk vormt. Het potentieel van haar eigen stem en die van anderen exploreert ze als stemkunstenaar, improvisator en componiste. Zo werkte ze als gastvocaliste samen met de band Nurse With Wound. Samen met basklarinettisten Ábel Fazekas en Riccardo Marogna bracht ze in 2018 het improvisatie-album Organo uit. In heel wat composities is de sprekende of zingende stem prominent aanwezig, in andere speelt ze een subtiele bijrol. Dat laatste is het geval in Kropka Na Ogonie & Soroka Fruwa, een miniatuur muziektheaterperformance voor één slagwerker uit 2016; de titel is Pools voor ‘Stipje Op De Staart & De Ekster Vliegt’. Met vijf microfoons wordt het geluid van één metalen percussieborstel extreem versterkt. Naar het einde van het werk toe vult Lierman die fladderende klanken aan met enkele goed geplaatste ah’s en hé’s. Het zijn amper meer dan ademgeluiden, maar de extreme versterking zorgt voor een sterk dramatisch effect.

Werklijst

[#01] “So Why In A Hurry?” voor solo cello/mimespeler (2010)
[#02] Mwami voor accordeon, contrabastrombone en bastuba (2011)
[#03] LOOP (performatieve installatie voor twee tapdancers en geprepareerde dansvloer) (2011)
[#04] Marie Marie Marie Aimée voor drie gelijke stemmen (2011)
[#05] LOOP (gereviseerde versie) (performatieve installatie voor twee tapdancers, geprepareerde dansvloer en tape) (2011)
[#06] Mrs. & Mr. Goodness (fixed media) (2011)
[#07] Sonic Walk I (fixed media) (2012)
[#08] iota mikro (fixed media) (2012)
[#09] Just Outside the Wombskin (fixed media) (2012)
[#10] Hyperventiels (fixed media) (2012)
[#11] Procella (installatie) (2012)
[#12] de Triangles Infinis voor vijf percussionisten (2012)
[#13] KARIAKOO (installatie) (2013)
[#14] Melody 0 (fixed media) (2013)
[#15] [SIC] – NWW voor stem en elektronica (2013)
[#16] Anosmia (fixed media) (2013)
[#17] “Where Are You?” voor twee percussionisten, een pianist en tape (2014)
[#18] Santoor Lena Bicycle – NWW voor stem en elektronica (2014)
[#19] Dismembered Voices voor twee vocalisten, fluit en elektronica (2014)
[#20] “Maria, Mariza and maybe Marianna” (fixed media) (2014)
[#21] The Girl the Turtle and the Earthquake voor solo altviool en tape (2014)
[#22] Sampling the Man of Memory i.s.m. Vincent Meessen (installatie) (2015)
[#23] Vice Versa voor solo altviool en tape (2015)
[#24] Voice & Fingers voor solo stem en elektronica (2015)
[#25] Touch the Gear voor solo stem/improvisator en elektronica (2015)
[#26] Context – Gravity – Expressions I i.s.m. Nicholas Calvin (installatie) (2015)
[#27] Context – Gravity – Expressions II i.s.m. Nicholas Calvin (installatie) (2015)
[#28] Studie voor Luidspreker, Spreekstem, Stemvork voor solo stem en elektronica (2015)
[#29] Bare Faced (performatieve installatie voor een danser en een muzikant met stem, drumset, speelgoedinstrumenten en found objects) (2015)
[#30] Kropka Na Ogonie & Soroka Fruwa voor solo percussie/mime speler (2016)
[#31] Tele Drumming voor solo percussie/stem/performance (2016)
[#32] In Vogelvlucht (installatie) (2017)
[#33] Kruispunt Kruger (installatie) (2017)
[#34] Sampling the Man of Memory (revisie) i.s.m. Vincent Meessen (installatie) (2017)
[#35] Tubes In A Forest voor solo stem en groot kinderkoor (2017)
[#36] (Non) Humanism & Animism: Absental Dynamics (performatieve installatie voor vier muzikanten en tape) (2018)
[#37] (Non) Humanism & Animism: Sogokuru (performatieve installatie voor vier muzikanten en tape) (2019)
[#38] Disrupted Transmissions voor Es-klarinet, double windwand bullroarer (snorhout), speelgoedinstrumenten en tape (2019)
[#39] Future Memories voor kamerorkest, kamerkoor en diverse ensembles (2020)
[#40] Wir Irren voor ensemble en tape i.s.m. Jean-Luc Fafchamps (2020)

Bibliografie

– Cathy van Eck, Kropka na Ogonie and Soroka Fruwa by Aurélie Nyirabikali Lierman, in Between Air and Electricity. Microphones and Loudspeakers as Musical Instruments, microphonesandloudspeakers.com.
– ‘De bestaande kaders doorbreken is een enorme verademing’, interview door Nico Kennes voor Kunstenpunt, www.kunsten.be.
– ‘Aurélie Lierman. Afrique concrète’, interview door Benjamin van Vliet in Gonzo Circus Magazine, nr. 130, nov-dec 2015, pg. 46-50.
– ‘The edges of the voice. Conversation with Sissel Marie Tonn (ST), Flora Reznik (FR), Aurélie Nyirabikali Lierman (AL) and Amelia Groom (AG)’. In Relay Conversation The Reading Room #29 & #30, www.instrumentinventors.org.
– ‘Compositie is cinema voor de oren’, interview door Jasper Croonen in De Standaard, 4 maart 2023.

Op de website van Aurélie Nyirabikali Lierman zijn tal van persknipsels en links naar online publicaties, radiointerviews etc. te vinden, waaronder de bovenstaande.

Discografie

– iota mikro (2012) op Alternate African Reality – Electronic, electroacoustic and experimental music from Africa and the diaspora, Syrphe S026, 2020
– “Where are you?” (2014) op Mind The Gap #117, Gonzo (circus) magazine, Virtumedia, 2015
– Als improvisator: Organo, met Ábel Fazekas en Riccardo Marogna op basklarinet, online uitgave in eigen beheer (bandcamp), 2018

Op de website van Aurélie Nyirabikali Lierman zijn ook heel wat gratis downloads te vinden.