VANPAEMEL Jasper (1986)

Jasper Vanpaemel werd op 18 juli 1986 geboren in het Leuvense Heverlee. Reeds op jonge leeftijd ontwikkelde hij een sterke en vooral brede muzikale interesse, wat zich uitte in het volgen van de opleidingen piano, viool en slagwerk aan de Stedelijke Academie te Leuven. Later studeerde hij piano bij Jan Michiels aan het Koninklijk Conservatorium Brussel, waar hij in 2009 cum laude afstudeerde. Tijdens deze opleiding specialiseerde Vanpaemel zich onder meer in de hedendaagse muziek bij Bart Bouckaert, in de vrije improvisatie bij Kris Defoort en in de muziektechnologie bij Peter Swinnen. Nog in 2009 voltooide Vanpaemel de bacheloropleiding Muziekschriftuur aan het Koninklijk Conservatorium Brussel en startte hij de eenjarige cursus Sonologie aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag. Als uitvloeier van deze opleiding die zich focust rond klankkunst, richtte Vanpaemel in datzelfde jaar het elektronicaduo Jasper&Jasper op; een samenwerkingsproject met naamgenoot Jasper Braet waarin improvisatie en experiment centraal staan. In 2010 startte Vanpaemel met de opleiding Compositie aan het Koninklijk Conservatorium Brussel, waar hij studeerde bij onder meer Annelies Van Parys, Franklin Gyselinck en Kasia Glowicka.

Naast zijn professionele bezigheden als componist en uitvoerend muzikant, interesseert Vanpaemel zich ook in een pedagogische omgang met de hedendaagse muziek. Zo volgde hij in het najaar van 2012 componist Paul Craenen op als hoofddocent van de Klas Experimentele Muziek aan de Gemeentelijke Academie Muziek en Woord Oud-Heverlee. Binnen deze cursus staat naast het bieden van een globaal muziekhistorisch kader van de actuele klankkunst ook het verwerven van een aantal praktische vaardigheden binnen het domein van de nieuwe muziek centraal. Jasper Vanpaemel ontwikkelde ook de softwaretoepassing Prima Piano, gericht op pianisten met leermoeilijkheden, die in tal van muziekacademies gebruikt wordt.

Werkbespreking

Binnen het oeuvre van Jasper Vanpaemel kunnen een drietal kernwoorden duidelijk als essentiële basis van zijn compositorische gedachtegoed worden geformuleerd. Een eerste van die drie fundamentele uitgangspunten is het experiment. Jasper Vanpaemel zweert binnen zijn oeuvre geen trouw aan één bepaalde compositietechniek, -stijl of –stroming, maar koestert eerder een sterke drang naar vernieuwing. Zowel in zijn solowerk als in zijn activiteiten met electronicaduo Jasper&Jasper probeert Vanpaemel steeds te beginnen vanuit een muzikaal vacuüm en zo een nog onontgonnen muzikaal terrein op te sporen. Centraal hierbij staat onder meer de ontwikkeling van nieuwe, vaak elektronische instrumenten. In Praia Deserta (2011) bijvoorbeeld manipuleert Vanpaemel de conventionele klank van twee snaredrums door middel van contactmicrofoontjes, pedalen en een elastiekje.

Ook het conventionele werkbegrip an sich wordt frequent door Vanpaemel in vraag gesteld en aan experiment onderworpen. Dit komt duidelijk tot uiting via de twee andere pijlers binnen Vanpaemels esthetiek, met name improvisatie en lichamelijkheid. Alle componenten van zijn muziek komen namelijk voort vanuit improvisatie: van de individuele klanken op microniveau tot de globale muzikale structuur op macroniveau. Het eindproduct van dergelijke werkwijze is dan ook steeds erg live gericht. Naast deze improvisatorische factor wordt het vastleggen van Vanpaemels composities in opnames bovendien nog sterker bemoeilijkt door het grote aandeel van het lichamelijke of buitenmuzikale binnen zijn oeuvre. Eerder dan te vertrekken vanuit een muzikale structuur of een mentale klankvoorstelling, werkt Vanpaemel vaak met een visuele situatie als uitgangspunt. Dit blijkt bijvoorbeeld duidelijk uit de inleidende tekst op Krakatoa Variations (2011): “In 1883, violent eruption of the Krakatoa volcano destroyed more than 100 villages and killed at least 40.000 people. Krakatoa Variations tells the story of a pagan ritual in order to prevent this kind of disaster. Human fear and natural forces dominate the piece. No one knows if the volcano will be satisfied…”

Zowel de opstelling van de muzikanten, de richting van de klank als de emoties die het geheel opwekt bij een publiek wordt binnen dit werk gefundeerd op een duidelijk narratieve basis. Een gelijkaardig principe is werkzaam binnen Mono (2012). In dit werk probeert de uitvoerder namelijk een soort redevoering op te starten met behulp van de piano, waardoor de grens tussen muziek en performance vervaagt en de rol van de uitvoerder sterk wordt benadrukt. Ook binnen het voorgenoemde Praia Deserta? speelt het visuele een belangrijke rol als compositorisch uitgangspunt. De titel van het werk is Portugees voor ‘verlaten strand?’, waarbij het vraagteken van essentieel belang is. Op een verlaten strand krioelt het namelijk van het leven dat onzichtbaar en onhoorbaar is voor het menselijke oog en oor. Hierop ligt dan ook de focus van Praia Deserta?: met behulp van de contactmicrofoons worden deze geluiden versterkt, waardoor een nieuw universum met eigen wetmatigheden en verhalen ontstaat. Opnieuw concentreert deze compositie zich dus niet op de eigenlijke klankervaring, maar komt de klemtoon eerder te liggen op het verhaal achter de klank.

In verschillende composities maakt Jasper Vanpaemel gebruik van nieuwe instrumenten om het beoogde klankresultaat te realiseren. Zo is Quakea Quartet (2013) het eerste werk voor vier Quakea’s, instrumenten gemaakt met een metalen kader en fietsbanden, en via contactmicrofoons verbonden met speciaal ontwikkelde software. XYZ (2019) is dan weer een compositie voor 3D-geprinte fluiten die door middel van een schuifmechanisme verschillende toonhoogtes kunnen produceren. Ook in deze compositie is de integratie van live electronics cruciaal. In dit soort composities is de visuele component per definitie een wezenlijk onderdeel van het kunstwerk, en worden muzikanten uitgenodigd hun eigen referentiekader uit te breiden om een nieuw instrument aan te leren.

Onder de noemer Alter Ego maakte Jasper Vanpaemel vier composities met een verschillende benadering van dezelfde basisconcepten. In elk deel van dit vierluik spelen de muzikanten achter een scherm en worden ze volgens bepaalde patronen zichtbaar of onzichtbaar gemaakt. Naast de muzikanten zelf worden ook virtuele medespelers geprojecteerd, waardoor de grens tussen live muziek en elektronische toevoegingen flinterdun wordt. De dramaturgie van Elter Ego is een substantieel onderdeel van de compositie.

Werklijst

Kamermuziek: Kutubia voor klein ensemble (2005); The A07-Story voor viool en piano (2006); Pinatubo voor fluit, sopraansaxofoon, piano, cello en contrabass (2008); Czarevna (vrij naar Balakirew) voor blaas- en percussie-ensemble (2010); Krakatoa Variations voor fluit, klarinet, viool, altviool, cello, piano en percussive (2011); The Elements voor altsaxofoon en live video (2013); Discipline voor piano, word processor en audio recording (2013); Quakea Quartet voor 4 Quakea’s (Jasper &Jasper) (2013); Power Rangers Blitz voor strijkkwartet en piano (2013); Snake Charmers voor fluit, klarinet, trombone, baritonsax, slagwerk en elektronica (2014); Pulcherrima voor vierhandig piano (2016); In Defrost voor klarinet, altsax, accordeon, piano, slagwerk en elektronica (2016); Alter Ego I: Ground Rules voor drie muzikanten en danser (2017); The Wire voor twee pianisten en twee slagwerkers (2017); Alter Ego II: House of Tiles voor twee muzikanten en twee dansers (2017); Alter Ego III: Recording Recorders voor blokfluitensemble (2017); Alter Ego IV: Alpha to Beta voor saxofoonkwartet (2017); Requiem for 2 Kawai’s voor twee piano’s en vier pianisten (2018); 8 Little Indians voor kamerensemble en elektronica (2018); Funtopia voor accordeon, viool en contrabas (2018); XYZ for 3D-manufactered recorder pipes (2019); Prison Couple voor klavichord en slagwerk (2019)

Muziek voor solo-instrumenten: Praia Deserta? (2011) voor twee snaredrums en electronics; Mono (2012) voor piano solo; About Elephants voor orgelsolo (2014); De Helse Houthakkers voor contrabas solo (2014); La Femme Atlantide voor harp en elektronica (2015); Leap Adventure voor klarinet en leap motion controller (2015); Good Times #1 voor pianno (2015); Ridge A voor enkelriet mondstuk (2016); Sleepwalking voor stem en leap motion (2016)

Orkestmuziek: Merapi voor symfonisch orkest en electronics (2013); Rondo voor strijkorkest (2015);

Muziektheater: North by Northwest, the Musical (2012)

Elektroakoestische muziek: Musical Comments (2015